Handhavingsinzet

Wij gaan uit van vertrouwen in burgers en we zijn ons bewust van de complexe wetgeving waarbij een fout snel is gemaakt. In onze dienstverlening staat daarom het voorkomen van overtredingen voorop en als die zich toch voordoen, dan passen wij bij het opleggen van sancties de menselijke maat toe.

We verrekenen steeds vaker inkomsten van een uitkeringsgerechtigde met een uitkering op basis van de informatie die we al hebben, in plaats van op basis van inlichtingen van de uitkeringsgerechtigde zelf. Hierdoor zijn er minder overtredingen van de inlichtingenplicht en kunnen we meer aandacht besteden aan onderzoeken naar georganiseerde fraudefenomenen, waarbij we samenwerken met andere (overheids)instanties. In deze paragraaf rapporteren we daarnaast over de kennis van plichten.

Kennis van plichten

Verreweg de meeste mensen die een uitkering ontvangen willen zich aan de regels houden. We lichten hen zo goed mogelijk in over de rechten en plichten die bij een uitkering horen. We hebben met het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid (SZW) afgesproken dat we vanaf 2023 jaarlijks rapporteren over de mate waarin uitkeringsgerechtigden bekend zijn met hun plichten.

Tabel Bekendheid met plichten

Overtredingen inlichtingenplicht

We wijzen uitkeringsgerechtigden erop dat ze verplicht zijn om relevante wijzigingen zoals vrijwilligerswerk, vakantie of verhuizing tijdig en volledig aan ons door te geven. Met behulp van bestandsvergelijkingen, telefonische controles en persoonlijke gesprekken controleren we of ze zich hieraan houden. Zo niet, dan moeten ze het te veel ontvangen bedrag terugbetalen. Daarbij kan een boete of waarschuwing worden opgelegd. Ook kunnen we in bepaalde gevallen aangifte doen bij het Openbaar Ministerie, dat vervolgens kan overgaan tot een strafrechtelijke vervolging. Verreweg de meesten van de ruim 1,2 miljoen mensen die van ons een uitkering ontvangen, willen zich aan de regels houden. We constateerden in 2024 3.800 overtredingen van de inlichtingenplicht voor een bedrag van € 9,0 miljoen (2023: 6.600 overtredingen voor een bedrag van € 13,1 miljoen). We vinden het belangrijk dat de sanctie die we opleggen in verhouding staat tot de begane overtreding. We leggen alleen bij zware overtredingen een boete op. Bij lichtere overtredingen volstaan we met een waarschuwing. In 2024 legden we boetes op voor een bedrag van € 0,7 miljoen (2023: € 1,2 miljoen).

Tabel Overtredingen inlichtingenplicht

• *Dit is een afgerond aantal, het exacte aantal is 18 (2023: 42).

Er zijn minder overtredingen geconstateerd dan een jaar geleden. Hiervoor zijn twee oorzaken. We hebben een veranderende kijk op onze dienstverlening met meer focus op preventie en het toepassen van de menselijke maat in onze dienstverlening. Zo kunnen we vaker inkomsten met een uitkering verrekenen, zodat er minder vaak een overtreding plaatsvindt van de inlichtingenplicht. Daarnaast hebben we veertig handhavingsmedewerkers ingezet voor tijdelijke werkzaamheden zoals herstelacties, waardoor er minder signalen konden worden opgepakt.   

Overtredingen inspanningsplicht

Uitkeringsgerechtigden met arbeidsvermogen zijn verplicht om zich voldoende in te spannen om werk te vinden. WW‑gerechtigden moeten verantwoording afleggen over hun sollicitatieactiviteiten. Wie zich aantoonbaar onvoldoende inspant, kan worden gekort op zijn uitkering.

Tabel overtredingen inspanningsplicht

Risicogerichte onderzoeken

Ons doel was om in 2024 onderzoeken en analyses te doen naar de aard en omvang van ten minste achttien risico’s. De inzichten helpen ook om beheersmaatregelen vast te stellen waarmee we de risico’s kunnen verkleinen. In 2024 hebben we achttien (voor)onderzoeken afgerond en waar relevant passende beheersmaatregelen voorgesteld.

Ook doen we onderzoek naar risico’s van misbruik en oneigenlijk gebruik van regelingen waarbij in meer of mindere mate sprake is van georganiseerde en/of grootschalige fraude. In totaal is er binnen de verschillende thema’s, zoals faillissementen en gezondheidsfraude, meer dan € 14,5 miljoen teruggevorderd of bespaard door het stoppen of niet toekennen van uitkeringen omdat de ontvanger er geen recht op bleek te hebben.

Dit zijn de resultaten van de belangrijkste themaonderzoeken:

• Faillissementen: We onderzoeken aanvragen voor faillissementsuitkeringen die handhavingsaandacht vragen. Dit leidt tot een advies om al dan niet een voorschot te betalen of om de aanvraag af te wijzen. In 2024 hebben we € 0,5 miljoen minder uitgekeerd doordat faillissementsuitkeringen zijn stopgezet of niet zijn toegekend.

• Gezondheidsfraude: Er is sprake van gezondheidsfraude als een uitkeringsgerechtigde – zonder dat bij UWV te melden – activiteiten of werkzaamheden verricht die niet passen bij de door ons vastgestelde belastbaarheid of gezondheidsproblemen voorwendt. We hebben in 2024 € 12,5 miljoen minder uitgekeerd doordat uitkeringen vanwege gezondheidsfraude zijn herzien, stopgezet of niet zijn toegekend.

• Gefingeerde dienstverbanden: Dit zijn dienstverbanden die alleen op papier bestaan. In werkelijkheid wordt door de betrokken personen niet gewerkt en wordt er geen loon betaald. In 2024 is € 1,5 miljoen minder uitgekeerd doordat uitkeringen na onderzoek van gefingeerde dienstverbanden zijn herzien, stopgezet of niet zijn toegekend. Bedrijven, boekhouders en getuigen werken niet of zeer moeizaam mee aan de onderzoeken naar gefingeerde dienstverbanden. Dit is besproken met het Functioneel Parket van het Openbaar Ministerie. Dat ziet vooralsnog geen reden om sancties op te leggen aan die bedrijven, boekhouders en getuigen. Vanuit dit thema zijn er meerdere zaken aangedragen voor strafrechtelijke vervolging. In april is een risicoselectie op het Ziektewet‑bestand gedraaid om te onderzoeken of er mogelijk Ziektewet‑uitkeringen zijn toegekend op basis van een gefingeerd dienstverband. Een deel van die zaken is nog in onderzoek, maar bij meerdere zaken is al aangetoond dat er sprake is van een gefingeerd dienstverband. Deze zaken dragen we over aan het Openbaar Ministerie.

• NOW: In 2024 ontvingen we 42 meldingen over mogelijk misbruik van de NOW door 37 bedrijven. We onderzoeken die meldingen. Bij onjuistheden krijgen werkgevers de gelegenheid de gegevens aan te passen. Als we aannemelijk hebben gemaakt dat er sprake is van misbruik, dan wordt de zaak overgedragen aan de Nederlandse Arbeidsinspectie (NLA), die vervolgens beoordeelt of een strafrechtelijk vervolg passend is.

Samenwerkingsverbanden

Samenwerking met andere partijen is van belang om fraude effectief te bestrijden. We richtten ons in 2024 hoofdzakelijk op samenwerking binnen het Aanjaagteam Bescherming Arbeidsmigranten, de Landelijke Stuurgroep Interventieteams (LSI) en de Regionale Informatie- en Expertisecentra (RIEC’s).

Aanpak bescherming arbeidsmigranten

Op 1 januari 2024 is het multidisciplinaire team Aanpak Malafide Uitzendbureaus Internationaal gestart, met als missie om toezicht te houden op een eerlijke en rechtvaardige behandeling van arbeidsmigranten. In 2024 lag de focus op het leren samenwerken van vier organisaties (Nederlandse Arbeidsinspectie, Belastingdienst, de SVB en UWV) bij meldingen en zaken. Hiervoor zijn kaders ontwikkeld, werkprocessen uitgewerkt, capaciteit georganiseerd en overleggen gestart. Voor de medewerkers zijn er diverse dagen georganiseerd om elkaar, elkaars werkveld, de organisaties en de doelstellingen te leren kennen. De gekozen governance is in 2024 effectief gebleken: de afstemming op verschillende niveaus in het samenwerkingsverband en de bruggenbouwers op de diverse niveaus binnen de betrokken organisaties werken snel en effectief. Voor de gegevensdeling is een interne UWV‑GEB (gegevensbeschermingseffectbeoordeling) opgesteld en zijn stappen gezet om te komen tot een gezamenlijke GEB.

Landelijke Stuurgroep Interventieteams

LSI‑activiteiten bestaan uit gebiedsgerichte projecten, zoals wijkgerichte aanpak en branche‑ of fenomeengerichte onderzoeken. UWV heeft deelname aan de gebiedsgerichte projecten opgeschort in verband met mogelijke strijdigheid met het gelijkheidsbeginsel. Eind 2024 is de gezamenlijke data protection impact assessment voor de wijkgerichte aanpak afgerond. We bekijken wat er mogelijk en nodig is om de gezamenlijke aanpak te kunnen voortzetten.

LSI is bezig met een heroriëntatie op de activiteiten. Een onderdeel hiervan is een naamswijziging in Landelijke Samenwerking Naleving Sociaal Stelsel en Arbeidswetten (LSN). De focus wordt verlegd van de oorspronkelijke, veelal gebiedsgerichte, projecten naar andere activiteiten. Binnen LSI zijn drie pijlers vastgesteld waarlangs activiteiten verder worden vormgegeven: kennisnetwerk, voorkomen en handhaven (toezicht en controle). Zo heeft UWV samen met Dienst Toeslagen een kennissessie georganiseerd over het LSI‑thema tussenpersonen. Die ging over het ontwikkelen van mogelijkheden voor het detecteren van DigiD‑misbruik door tussenpersonen en de rol die Logius hierin kan spelen voor de samenwerkingspartners.

Regionale Informatie- en Expertisecentra

UWV is aangesloten bij de RIEC’s. Die helpen overheidsdiensten om criminele ondermijning van de samenleving tegen te gaan. De Wet gegevensverwerking door samenwerkingsverbanden (WGS), die op 1 maart 2025 in werking treedt, schept een wettelijke basis voor gegevensverwerkingen binnen de RIEC‑samenwerking. Zo wordt het voor UWV mogelijk om gegevens te delen met partijen die gegevens verwerken voor een zwaarwegend algemeen belang, zoals de bestrijding van fraude en georganiseerde criminaliteit. Hierdoor kunnen wij meer bijdragen aan dit samenwerkingsverband. We bereiden ons hierop voor, onder andere met trainingen. Op dit ogenblik wordt gewerkt aan een GEB om deelname aan en gegevensverwerking binnen de RIEC‑samenwerking te borgen, zodat we veilig en zorgvuldig omgaan met de gegevens die we van elkaar mogen gebruiken.

Samenwerking met buitenlandse zusterorganen

Bij onderzoeken naar verzwegen inkomsten en/of vermogen in het buitenland werken we nauw samen met buitenlandse zusterorganen, de attachés van de SVB op een aantal ambassades, de VNG, onderzoekers en andere relevante partijen. UWV heeft in 2024 geïnvesteerd in verbeterde dienstverlening door onder andere de webpagina’s op uwv.nl over het Internationaal Bureau Fraude‑informatie (IBF) te vernieuwen.

Ook is het tussen UWV en de SVB gedeelde netwerk van vertrouwenspersonen geharmoniseerd, waarbij afspraken zijn gemaakt over onderzoeken in het buitenland. Zowel de SVB als UWV voert vermogensonderzoek in het buitenland uit en zorgt onder andere voor deling van kennis en ervaring. Afgelopen jaren is geïnvesteerd in het professionaliseren van de samenwerking met een netwerk van vertrouwenspersonen (veelal advocaten) die onderzoeken in het buitenland voor UWV en de SVB uitvoeren. Er zijn met die vertrouwenspersonen onder andere afspraken gemaakt over de vorm en de kosten van onderzoeken.

In 2024 heeft UWV samen met de Belgische Rijksdienst voor Arbeidsvoorziening (RVA) als proef een bestandsvergelijking uitgevoerd om ervoor te zorgen dat de RVA kan controleren of een persoon die inkomsten uit uitkering, loon of pensioen heeft ontvangen in België voor dezelfde periode werkloosheidsuitkeringen of inkomsten uit arbeid heeft gekregen in Nederland. Dit heeft goede resultaten opgeleverd. De samenwerking wordt voortgezet en er wordt overwogen om die structureel te maken.

In oktober hebben het Poolse en het Slowaakse zusterorgaan een bezoek aan UWV gebracht, waarbij is gesproken over huidige en toekomstige samenwerking. Beide landen hebben de wens verder te willen samenwerken met UWV op het gebied van gegevensuitwisseling.

De Europese Arbeidsautoriteit en UWV hebben in december 2024 een evenement georganiseerd voor 24 EU‑landen over het tegengaan van socialezekerheidsfraude in een grensoverschrijdende context in Nederland. Hier zijn nieuwe inzichten gedeeld. Inmiddels hebben meerdere buitenlandse zusterorganen met UWV contact gezocht om te bekijken of verdere samenwerking door middel van gegevensuitwisseling mogelijk is. In 2025 worden bijeenkomsten georganiseerd om dit te verkennen en te bespreken.