Risicogerichte handhavingsaanpak
De meeste mensen willen zich aan de regels houden. Daarom hebben we oog voor onbedoelde fouten en gaan we uit van vertrouwen. Tegelijkertijd blijft het belangrijk om daadwerkelijk misbruik tijdig te kunnen signaleren en aan te pakken.
Om meer passende handhaving mogelijk te maken, wordt het handhavingsbeleid herijkt. Het wetsvoorstel Handhaving sociale zekerheid beoogt het aantal handhavingsinstrumenten uit te breiden, zodat het enerzijds mogelijk wordt passend te reageren op een fout of een kleine overtreding en anderzijds om effectief op te treden wanneer mensen bewust de regels overtreden. In oktober 2023 hebben we de uitvoeringstoets van dit wetsvoorstel afgerond. Omdat de Raad voor de rechtspraak eind oktober in zijn advies opmerkingen heeft gemaakt over een aantal belangrijke punten in het wetsvoorstel, zoals de volledigheid en de samenhang met gerelateerde wetsvoorstellen, bevindt het zich nog steeds in de voorbereidende fase.
De Centrale Raad van Beroep heeft op 18 april 2024 een tussenuitspraak gedaan over de terugvordering van te veel betaalde uitkering (zie paragraaf Persoonlijk contact en maatwerk, onder het kopje Uitspraak Centrale Raad van Beroep). Deze uitspraak geeft ons meer ruimte om vanwege een dringende reden af te zien van terugvordering en zo meer de menselijke maat toe te passen. Als een terugvordering is ontstaan door een fout van de cliënt, maar dit hem of haar vanwege persoonlijke omstandigheden eigenlijk niet valt aan te rekenen, dan mogen we daar volgens de uitspraak ook rekening mee houden bij herziening, intrekking en terugvordering van een uitkering. We bekijken momenteel hoe we deze ruimte kunnen toepassen.
Beperken van misbruikrisico’s in door ons uitgevoerde wetten en processen
We werken aan het opstellen en implementeren van aanvullende maatregelen om misbruikrisico’s in de Ziektewet, WW, WIA, WAO, Toeslagenwet, Wajong en Wet arbeid en zorg (Wazo) te bestrijden. Daarbij hebben we ook aandacht voor de kwaliteit en doenlijkheid van onze eigen processen. Met dat laatste bedoelen we dat we in onze processen rekening houden met het doenvermogen van burgers en of het voor hen ‘te doen’ is om aan hun rechten en plichten te voldoen. Om ons te kunnen richten op vooral die situaties waarin er gegronde redenen zijn om regelovertreding te vermoeden, maken we gebruik van een risicogerichte aanpak. Na eerdere onderzoeken naar de misbruikrisico’s in de belangrijkste socialeverzekeringswetten die we uitvoeren, zijn in de eerste maanden van 2024 risico‑inventarisaties van de Wazo en de faillissementsuitkering afgerond. Er wordt ook een risico‑inventarisatie uitgevoerd van de polisadministratie. De geïdentificeerde risico’s worden jaarlijks herijkt. Op dit moment loopt de herijking van de misbruikrisico’s in de WW, de Ziektewet en de WIA. Als daar aanleiding toe is, doen we elke vier jaar een uitgebreide toets.
Risicogericht prioriteren van meldingen
Om de bruikbaarheid van externe signalen over misbruik en oneigenlijk gebruik beter te kunnen bepalen, ontwikkelen we een applicatie waarmee we meldingen risicogericht kunnen prioriteren. Met deze applicatie kunnen we signalen inlezen, verrijken en prioriteren voordat medewerkers ermee aan de slag gaan. In het eerste kwartaal van 2024 hebben we een eerste versie van deze applicatie in gebruik genomen.
Gebruik van risicoscans
We willen graag dat een uitkering, waaraan alle Nederlanders meebetalen, alleen terechtkomt bij mensen die dat echt nodig hebben. Iedereen controleren is echter kostbaar en bovendien lastig voor onze cliënten. We zoeken daarom met data‑analyse naar combinaties van (gedrags)kenmerken die mogelijk samenhangen met een verhoogde kans op regelovertreding. De signalen die deze risicoscans opleveren worden vervolgens door medewerkers onderzocht. Zo kunnen zij gericht hun werk doen. De toepassing van data in de risicoscans brengt wel een grote verantwoordelijkheid met zich mee. Daarvoor hebben we een zorgvuldige aanpak om risicoscans te ontwikkelen en toe te passen, waarbij onder andere de Commissie Data Ethiek risicoscans toetst aan de hand van ons Kompas Data Ethiek. Ondanks deze zorgvuldige werkwijze heeft de manier waarop we gegevens verzamelden voor de risicoscan Verblijf buiten Nederland vragen opgeroepen, ook over andere risicoscans die we gebruiken. We hebben een taskforce ingericht voor de werkzaamheden die daaruit voortvloeien.
Opnieuw tegen het licht gehouden
De andere twee risicoscans die we gebruiken hebben we opnieuw tegen het licht gehouden met een externe toets op rechtmatigheid en proportionaliteit. Ook zijn er nieuwe gegevensbeschermingseffectbeoordelingen (GEB’s) opgesteld. Dit heeft geleid tot een positief advies van onze functionaris gegevensbescherming en een aanpassing in de risicoscan Verwijtbare werkloosheid (met zeer beperkte impact). Aanvullend op de GEB’s hebben we documenten opgesteld waarin op dataniveau de juridische verantwoording is opgenomen. Verder hebben we de beleidslijn transparantie aangescherpt; dit heeft geleid tot uitgebreidere informatie in het algoritmeregister op uwv.nl. Samengevat hebben we onze werkzaamheden nog uitgebreider vastgelegd met nog grotere zorgvuldigheid en meer transparantie. Hierdoor kunnen we aan onze cliënten beter uitleggen wat we doen en waarom we dit zo doen. We onderzoeken periodiek of we de gebruikte algoritmes verder kunnen verbeteren en of ze nog passen binnen de heersende tijdgeest.
Herstelactie risicoscan Verblijf buiten Nederland
Mensen met een WW‑uitkering mogen niet zonder toestemming van UWV in het buitenland verblijven, omdat ze dan niet beschikbaar zijn voor de arbeidsmarkt. In februari 2023 hebben we de risicoscan Verblijf buiten Nederland, die we medio 2022 in gebruik hadden genomen, stopgezet nadat was gebleken dat de IP‑data die we hiervoor gebruikten niet rechtmatig verkregen waren. In november 2023 hebben we besloten om alle beslissingen die zijn genomen naar aanleiding van een signaal uit deze risicoscan terug te draaien met een herstelactie. Het gaat om 703 boetes, 414 waarschuwingen en 798 beslissingen om uitkeringen terug te vorderen. In totaal gaat het om een bedrag van € 2,7 miljoen. We hebben de voorbereidingen voor deze herstelactie grotendeels afgerond. Vanwege andere lopende herstelacties is er in het eerste halfjaar van 2024 onvoldoende capaciteit beschikbaar. In de tussentijd blijven we handhaven op ongeoorloofd verblijf met een uitkering in het buitenland.
Evaluatie risicoscan Verwijtbare werkloosheid
Met de risicoscan Verwijtbare werkloosheid proberen we te voorkomen dat we uitkeringen toekennen aan mensen die daar geen recht op hebben omdat ze verwijtbaar werkloos zijn. UWV‑medewerkers stellen naar signalen uit de risicoscan onderzoek in. Eind 2023 hebben we deze risicogestuurde aanpak in opdracht van het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid (SZW). geëvalueerd. Onze conclusie is dat de werkwijze efficiënt en effectief is: bij met de scan Verwijtbare werkloosheid geselecteerde gevallen constateren we 2,5 keer vaker verwijtbare werkloosheid.
Onderzoek export van uitkeringen naar Slowakije stopgezet
In mei 2022 zijn we een onderzoek gestart naar mogelijk georganiseerde fraude met Ziektewet‑uitkeringen die werden geëxporteerd naar Slowakije. Het ging om personen die via een uitzendbureau werkten en die zich na enkele dagen ziek meldden. Vervolgens werd de uitkering geëxporteerd naar een woonadres in het buitenland. Uit onderzoek van onze Auditdienst bleek dat tijdens het fraudeonderzoek intern expliciet navraag is gedaan naar vergelijkbare situaties waarin sprake was van iemand met een woonadres in Slowakije. Hiermee is het gelijkheidsbeginsel (het principe dat iedereen gelijke rechten heeft en recht heeft op een gelijke behandeling) geschonden. Daarom hebben we de onderzoeken in juli 2023 stopgezet. We bereiden een voorstel voor over de verdere behandeling van deze zaken. Ervaringen en lessen die zijn opgedaan in het onderzoek naar deze vorm van Ziektewet‑fraude nemen we mee om het werkproces van de Ziektewet minder vatbaar te maken voor fraude.