Samenwerken om te komen tot uitvoerbaar beleid

In aanloop naar de Tweede Kamerverkiezingen van november 2023 en de daaropvolgende formatie werk(t)en we samen met andere publieke dienstverleners en het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid (SZW) aan versterking van onze gezamenlijke boodschap over onder andere de noodzaak van vereenvoudigde wet- en regelgeving en ruimte voor de menselijke maat in de dienstverlening.

Zo ging er eind januari 2024 vanuit de koepel van het Netwerk van Publieke Dienstverleners (NPD) een brief naar de informateur met een oproep om wet- en regelgeving radicaal te vereenvoudigen. In maart stuurden UWV en VNG een gezamenlijke brief met de oproep om in elke arbeidsmarktregio minimaal één regionaal Werkcentrum te creëren, de inzet en investering te verhogen om mensen die aan de kant staan aan het werk te helpen en de voortzetting te waarborgen van het zogenoemde ontschot budget. Ook de gevolgen van de schaarste op de arbeidsmarkt voor onze eigen organisaties brengen we onder de aandacht: hoe kunnen we met minder mensen hetzelfde werk verrichten en tegelijkertijd de kwaliteit van onze dienstverlening blijven verbeteren? We reiken ook een mogelijke oplossing voor dit vraagstuk aan: door het mogelijk te maken om meer gegevens met elkaar te kunnen delen en meer gebruik te maken van innovatieve ontwikkelingen. Op 26 maart hebben vertegenwoordigers van het NPD, onder wie twee raad van bestuursleden van UWV, met de formateurs gesproken over de vraag hoe we gezamenlijk – uitvoering, beleid en politiek – de komende jaren werken aan de grote maatschappelijke opgaven.

Driehoek uitvoering–beleid–politiek

In 2024 hebben we specifiek aandacht voor het aanbrengen van samenhang met initiatieven die betrekking hebben op de samenwerking, waaronder het realiseren van publieke waarden en de sturing daarop zoals die is beschreven in paragraaf Publieke waarden, ethisch verantwoord en evidencebased, onder het kopje Waardengedreven werken en sturen. Zo wordt twee keer per jaar de Gezamenlijke dag voor de starter georganiseerd, voor nieuwe UWV‑, SVB‑ en SZW‑medewerkers die in de dagelijkse praktijk veel met elkaar zullen samenwerken. Met het ministerie van SZW en de SVB hebben we een deel van het inwerkprogramma opgezet dat zich speciaal richt op de samenwerking(safspraken). Op dit ogenblik wordt er gewerkt aan de ontwikkeling van een zogenoemde serious game om medewerkers de verschillende rollen in de bestuurlijke driehoek te laten ervaren.

De versterking van de driehoek uitvoering–beleid–politiek krijgt ook vorm in het contact met parlementsleden. In de afgelopen maanden zijn er meerdere werkbezoeken georganiseerd voor leden van de Eerste en Tweede Kamer. Zij werden meegenomen in het werk van UWV en de beweging die we maken van uitvoerder naar publieke dienstverlener die de menselijke maat centraal stelt. Eind januari 2024 overhandigden UWV, de SVB en de VNG namens gemeenten, Divosa, publieke dienstverleners en departementen een verklaring aan Kamerleden van de formerende partijen met de oproep om over te gaan tot radicale vereenvoudiging van wet- en regelgeving. Alleen dan kan bestaanszekerheid worden geborgd.

Dilemma’s en knelpunten

In onze Knelpuntenbrief 2023 aan de minister van SZW hebben we aangegeven waar wetgeving UWV in de weg zit om dienstverlening met een menselijke maat te bieden. We vroegen daarbij aandacht voor een versnelde aanpak voor het oplossen van zes eerder gemelde knelpunten en pleitten voor het realiseren van wendbare wetgeving om gegevensuitwisseling en gegevensverwerking sneller mogelijk te maken. Direct na de publicatie van de knelpuntenbrief hebben we samen met het ministerie van SZW het initiatief genomen om invulling te geven aan de gewenste versnelling. In de laatste maanden van 2023 zijn we aan de slag gegaan met een aantal knelpunten. Een daarvan is het ontbreken van de mogelijkheid om bij verblijf in het buitenland calamiteitenverlof voor de WW op te nemen. Hiervoor hebben we samen met het ministerie van SZW een regeling bedacht die met instemming van de minister van SZW naar verwachting nog voor medio 2024 zal worden ingevoerd. Tot die tijd gedoogt het ministerie van SZW dat we coulance betrachten bij calamiteiten in het buitenland. Een ander knelpunt waaraan is gewerkt, is de periode van 26 kalenderweken die een WW‑uitkeringsgerechtigde mag gebruiken om met behoud van WW te starten als zelfstandige. De rekensystematiek van de WW en van de startersbepaling zelfstandigen WW wijken van elkaar af, waardoor cliënten soms onbedoeld korter dan 26 weken kunnen gebruikmaken van het financiële voordeel van de startersregeling. Een wijziging van de startersbepaling zelfstandigen WW zorgt ervoor dat een WW‑gerechtigde elke eerste dag van de kalendermaand kan beginnen aan de startperiode, in plaats van op de eerste maandag van een kalenderweek. Deze wijziging wordt meegenomen in de Verzamelwet van 2024 en leidt tot een merkbare vereenvoudiging en verbetering voor ongeveer 10.000 cliënten. Andere knelpunten zoals de wettelijke onmogelijkheid om op eigen initiatief een WW‑uitkering te beëindigen en beëindiging van de arbeidsovereenkomst met een zieke werknemer via een vaststellingsovereenkomst, waardoor de werknemer daarna geen recht heeft op een Ziektewet‑ of WW‑uitkering, pakken we dit jaar verder op met het ministerie van SZW. We zullen deze activiteiten actief monitoren. De afgelopen periode hebben we gewerkt aan onze nieuwe knelpuntenbrief; die is op 4 juni tijdens de Avond van de Publieke Dienstverlening overhandigd aan de Tweede Kamer.

Eenvoudigere, uitvoerbare en doenlijke wet- en regelgeving

Om de complexiteit van wetgeving te verminderen, werken we momenteel met het ministerie van SZW aan onder andere vereenvoudiging van de WW. Het doel is om deze wet beter te laten aansluiten op de behoeftes van uitkeringsgerechtigden, werkgevers en de uitvoering. Om gesignaleerde knelpunten aan te pakken, worden nu verbeteringen in de WW uitgewerkt in de vorm van beleidsvarianten. Het ministerie van SZW heeft de intentie om de Tweede Kamer in het derde kwartaal van 2024 te informeren over deze beleidsvarianten.

Op verzoek van de minister van SZW buigt de Onafhankelijke Commissie Toekomst Arbeidsongeschiktheidsstelsel (OCTAS) zich over vereenvoudiging van de arbeidsongeschiktheidsregelingen. Eind februari 2024 heeft de OCTAS aan de minister voorstellen gedaan om te komen tot een toekomstbestendig arbeidsongeschiktheidsstelsel. Zie voor meer hierover paragraaf Sociaal‑medische dienstverlening, onder het kopje Onafhankelijke Commissie Toekomst Arbeidsongeschiktheidsstelsel.

In april 2024 heeft de minister van SZW een brief met vereenvoudigingscenario’s voor het verlofstelsel gedeeld met de Tweede Kamer. In deze brief wordt ook ingegaan op het in december 2023 uitgebrachte SER‑advies Balans in maatschappelijk verlof. De vereenvoudigingsscenario’s vragen om een grootschalige wetswijziging van de Wet arbeid en zorg (Wazo) en om financiële middelen. Deze vereenvoudiging zal daarom pas op langere termijn gerealiseerd kunnen worden. Daarnaast willen we een aantal knelpunten oplossen die zich voordoen in de uitvoering van de regelingen, zoals wanneer een werknemer tijdens verlof naar een nieuwe werkgever overstapt. Daarbij doen zich problemen voor rond het beoordelen van de uitkeringshoogte en de bijbehorende registraties, en in de communicatie.

Het stelsel van inkomensondersteuning is erg complex geworden. Door de veelheid aan regelingen, verschillende uitvoerders en ingewikkelde voorwaarden zijn mensen onzeker over hun rechten, plichten en hun inkomsten. Mensen durven door deze onzekerheid ook niet altijd de stap te zetten naar (meer) werk. In het programma Vereenvoudiging inkomensondersteuning voor mensen (VIM) werken we, samen met alle betrokken ministeries en publieke dienstverleners, vanuit het perspectief van de mensen die de regelingen gebruiken aan een plan met varianten en verschillende oplossingen voor een eenvoudigere inkomensondersteuning. Daarnaast worden op korte en middellange termijn diverse domeinoverstijgende knelpunten aangepakt. In de eerste helft van 2024 wordt de basis gelegd voor de vorming van stelselvarianten. Hiervoor zijn gesprekken gevoerd met onder andere publieke dienstverleners, cliëntenorganisaties en burgers en is binnen UWV een brainstormsessie gehouden. Deze gesprekken dienen als input voor concrete voorstellen die vlak na de zomer worden verwacht. De minister van SZW heeft toegezegd dat haar departement in de tweede helft van 2024 een brief aan de Tweede Kamer zal sturen waarin een verkenning voor vereenvoudiging van de Toeslagenwet is opgenomen.

Het is belangrijk dat wetten en regelingen niet alleen technisch uitvoerbaar zijn; ze moeten ook voor iedereen begrijpelijk en doenlijk zijn. De Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid (WRR) heeft de overheid een aantal jaren geleden geadviseerd daar meer aandacht aan te besteden. In intensieve samenwerking met de WRR hebben we de doenvermogentoets ontwikkeld. In de eerste maanden van 2024 hebben we drie doenvermogentoetsen uitgevoerd. De inzichten die we bij de toetsen opdoen, gebruiken we bij de beoordeling van de betreffende wetsvoorstellen.

In 2023 zijn we gestart met het uitvoeren van de invoeringstoets, een nieuw instrument waarmee we ongeveer een jaar na de implementatiedatum van nieuwe wet- en regelgeving toetsen hoe die in de praktijk uitpakt voor de uitvoering en voor betrokken burgers en bedrijven. Het instrument is rijksbreed in ontwikkeling op basis van een lerende aanpak, gecoördineerd door het ministerie van Justitie en Veiligheid (JenV). We hebben twee pilots met de invoeringstoets gedaan: voor het STAP‑budget en voor de vereenvoudiging van de Wajong. Het ministerie van SZW heeft deze beide invoeringstoetsen naar de Tweede Kamer gestuurd. Het ministerie van JenV werkt aan een handreiking voor organisaties die de invoeringstoets uitvoeren; we werken hieraan mee vanuit de ervaringen met de pilots. Het streven is om de handreiking voor de zomer aan de Tweede Kamer aan te bieden. Met het ministerie van SZW en de SVB zijn de onderlinge afspraken over de taak- en rolverdeling bij invoeringstoetsen herijkt en vastgelegd in een handreiking. We gaan intussen door met het opstellen van invoeringstoetsen en met het werken aan een eigen vaste werkwijze in lijn met de rijksbrede ontwikkelingen. Er loopt op dit moment een invoeringstoets naar de invoering van het betaald ouderschapsverlof.

Signalen cliëntenraden UWV

UWV kent een Centrale Cliëntenraad en elf Districtscliëntenraden. We zijn op allerlei niveaus structureel met elkaar in dialoog. In de gesprekken van de cliëntenraden met raad van bestuur, directeuren en plaatselijk management worden vaak nog niet verder onderzochte signalen besproken en meegenomen. Daarnaast brengen de raden gevraagd en ongevraagd advies uit.

In de eerste vier maanden van 2024 is er onder andere gesproken over de volgende onderwerpen:

• Minimaregeling: De Centrale Cliëntenraad heeft voorgesteld dat we als brede publieke dienstverlener cliënten preventief wijzen op het bestaan van minimaregelingen bij allerlei instanties en de mogelijkheden die deze bieden om te voorkomen dat mensen in de schulden terechtkomen. We hebben de adviezen van de cliëntenraad grotendeels overgenomen in het UWV‑brede programma Grip op schulden (voor meer over dit programma: zie paragraaf Persoonlijk contact en maatwerk, onder het kopje Hulp bij geldzorgen). De Centrale Cliëntenraad blijft werk maken van het voorkomen van schulden en heeft een brede werkgroep Minima ingesteld.

• Integrale klantreizen: De Centrale Cliëntenraad is betrokken bij de uitwerking van de integrale klantreis Ik ben ziek/(deels) arbeidsongeschikt (zie paragraaf Dienstverlening voor mensen die ziek of (deels) arbeidsongeschikt zijn). Ook in 2024 nemen we signalen van cliëntenraden mee in ons klantsignaalmanagementsysteem.

• Evenredigheidsbeginsel: We hebben de Centrale Cliëntenraad gevraagd om in een brede werkgroep mee te denken over het uitwerken van de uitspraak die de Centrale Raad van Beroep heeft gedaan over de toepassing van het evenredigheidsbeginsel, waardoor UWV meer ruimte krijgt om de menselijke maat toe te passen bij terugvorderingen (zie paragraaf Persoonlijk contact en maatwerk, onder het kopje Perspectief bieden op een schuldenvrije toekomst).