Publieke waarden, ethisch verantwoord en evidencebased

UWV is er voor iedereen. Met het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid (SZW) hebben we nieuwe afspraken gemaakt om onze sturing en verantwoording meer in overeenstemming te brengen met publieke waarden. In dat kader maken we een beweging naar waardengedreven werken en sturen. De beslissingen die we nemen in ons werk hebben altijd, direct of indirect, gevolgen voor burgers en bedrijven en moeten dan ook moreel juist, rechtmatig en toereikend zijn.

Recente ontwikkelingen zoals de kinderopvangtoeslagaffaire zorgen ervoor dat de maatschappij explicieter van UWV verlangt dat ethische dilemma’s bespreekbaar zijn. Ethische beraadslaging is daarom expliciet meegenomen in onze sturingsafspraken met het ministerie van SZW. We verbeteren onze dienstverlening zo veel mogelijk op basis van wetenschappelijke kennis en inzichten (evidencebased). Wat de organisatieonderdelen en kenniseenheden de komende jaren samen gaan onderzoeken, is vastgelegd in de UWV Kennisagenda. Die sluit nauw aan bij de UWV‑strategie.

Waardengedreven werken en sturen

We willen meer de menselijke maat en waar nodig maatwerk toepassen in onze dienstverlening. Dat betekent dat we bij onze dienstverlening aan cliënten, werkgevers en de maatschappij in het algemeen veel meer moeten gaan werken en sturen vanuit publieke waarden zoals responsiviteit en respect. Daarvoor moeten we een omslag maken van handelen vanuit systemen, procedures en regels naar handelen vanuit waarden en de bedoeling van de wet. Waarbij we steeds nadrukkelijk oog moeten hebben voor de mensen voor wie we de norm niet halen of die anderszins buiten de boot vallen. Zo komen knelpunten en kansen op verbetering beter in beeld en kunnen we onze dienstverlening waar nodig aanpassen. Daar hoort ook een doorlopende cyclus van leren, evalueren en verbeteren bij. Om sneller resultaten te kunnen behalen zijn we overgestapt op kwartaalsturing. We verwachten dat we daarmee niet alleen beter en in afstemming met elkaar kunnen prioriteren en capaciteit inzetten waar dat nodig is, maar ook opgaves in behapbare porties kunnen opdelen, waardoor we ze gezamenlijk sneller realiseren.

Ethische beraadslaging

Binnen UWV kennen we verschillende methodieken om ethische dilemma’s te bespreken. We zijn bezig om deze methodieken steeds vanzelfsprekender en toegankelijker in te bedden in onze dienstverlening. In de eerste vier maanden van 2024 zijn binnen UWV diverse ethische dilemma’s besproken en initiatieven genomen om de bestaande methodieken meer bekendheid te geven, breder in te zetten en verder te ontwikkelen:

• Perspectiefcirkel bij de Maatwerkplaats: Onze Maatwerkplaatsen maken gebruik van de zogeheten perspectiefcirkel. De Maatwerkplaats zorgt ervoor dat alle bij een aangedragen probleem benodigde expertises samenkomen en vanuit drie perspectieven (juridisch, economisch en maatschappelijk) tot een gewogen oplossing komen. Een voorbeeld van hoe de Maatwerkplaats met deze werkwijze op zoek gaat naar structurele oplossingen is opgenomen in paragraaf Persoonlijk contact en maatwerk, onder het kopje Maatwerkplaats.

• Commissie Data Ethiek: We werken datagedreven, op een ethisch verantwoorde en transparante manier. De Commissie Data Ethiek waakt hierover. Deze commissie adviseert organisatieonderdelen over ethische dilemma’s bij de ontwikkeling en het gebruik van datatoepassingen met algoritmes die cliënten en afnemers kunnen raken. Hiervoor is een proces ontwikkeld waarbij dialoogsessies en instrumenten ingezet kunnen worden, zoals het Impact Assessment voor Mensenrechten bij de inzet van Algoritmes (IAMA) van de Rijksoverheid en het door UWV ontwikkelde Kompas Data Ethiek (zie paragraaf ICT en informatiebeveiliging en privacy, onder het kopje Bewust datagedreven werken). Het Expertteam Data Ethiek ondersteunt de datatoepassingseigenaar tijdens dit proces. De Commissie Data Ethiek heeft in de eerste vier maanden van 2024 nog geen adviezen over door UWV gebruikte algoritmetoepassingen hoeven uit te brengen. Het expertteam is met diverse organisatieonderdelen in gesprek over datatoepassingen die ontwikkeld worden, zodat ethische aspecten zo vroeg mogelijk in de ontwikkeling worden meegenomen. In 2024 zullen we de governance van de Commissie Data Ethiek verder optimaliseren en een strategisch adviseur data‑ethiek aanstellen.

• Commissie Ethiek: Onze Commissie Ethiek bespreekt belangrijke morele dilemma’s en nodigt regelmatig ook medewerkers uit om aan de hand van casuïstiek uit de praktijk mee te denken en te praten over morele dilemma’s. In april 2024 heeft de Commissie Ethiek aan de hand van ons zevenstappenplan voor morele oordeelsvorming gekeken naar een concrete casus die enkele jaren geleden heeft gespeeld bij Bureau Integriteit. De insteek was om te kijken of we deze methodiek breder in de organisatie kunnen toepassen voor het bespreken van (morele) dilemma’s uit de dagelijkse werkpraktijk. Nu we meer oog hebben voor de menselijke maat in onze dienstverlening, ontstaat er meer professionele ruimte. Dan is het belangrijk dat medewerkers goed zijn toegerust om dilemma’s op een goede en eenduidige manier met elkaar te bespreken, zodat zij hierin de juiste afwegingen en keuzes kunnen maken. De commissieleden waren positief over de toepasbaarheid van het instrument voor (morele) dilemma’s binnen UWV. Ze oordeelden dat toepassing van het zevenstappenplan leidt tot een gemeenschappelijke beslissing over wat moreel juist, rechtmatig en toereikend is. Ook de uitlegbaarheid van de beslissing neemt toe, omdat er een scherper beeld ontstaat over welke argumenten bepalend zijn voor de beslissing.

• Methode morele oordeelsvorming: Binnen ons organisatieonderdeel Sociaal‑medische zaken is een moreel leertraject gestart om het morele leerproces en de ethische beraadslaging tot een vanzelfsprekend onderdeel van het dagelijkse werk te maken. In de eerste vier maanden van 2024 zijn ook ons Bureau Integriteit en de organisatieonderdelen Handhaving en Bezwaar & Beroep aangesloten bij dit leertraject. Ook twee leden van onze Centrale Cliëntenraad nemen deel aan enkele modules. Andere organisatieonderdelen hebben belangstelling geuit voor deelname aan het moreel leertraject. De hulp die vanuit UWV‑district Noord‑Holland Noord aan UWV‑district Noord is geboden om de achterstanden bij de WIA‑claimbeoordelingen terug te dringen, wordt in mei geëvalueerd en geanalyseerd met een moreel beraad, de methodiek van ethische beraadslaging die we hanteren.

Eén kennisorganisatie

Verschillende organisatieonderdelen en kenniseenheden werken samen aan het ontwikkelen en ontsluiten van kennis over de werking van de sociale zekerheid, de arbeidsmarkt en onze dienstverlening. We werken aan verschillende onderzoeken binnen de vijf UWV‑brede kennisthema’s uit de UWV Kennisagenda 2022–2025: Met ondersteuning aan het werk, Preventie en werkloosheid, Sociaal‑medisch en arbeidskundig handelen, Doenvermogen en Lerende organisatie. We verwijzen op diverse plekken in dit verslag naar onderzoeken die in de eerste vier maanden van 2024 zijn verschenen. Binnen het thema Met ondersteuning aan het werk zijn in de eerste maanden van 2024 diverse publicaties verschenen die de kennisontwikkeling tonen over de dienstverlening voor mensen met een kwetsbare arbeidspositie om (weer) aan het werk te komen. Zo beschrijft een in maart verschenen publicatie hoe professionals kunnen handelen wanneer de re‑integratie van mensen stagneert en een in april verschenen publicatie de effectiviteit van de re‑integratiemethode Individuele plaatsing en steun. Begin 2024 hebben we op basis van een tussentijdse evaluatie de UWV Kennisagenda 2022–2025 geactualiseerd en is Bestaanszekerheid als nieuw kennisthema toegevoegd.