Samenwerken om te komen tot uitvoerbaar beleid

Bij het realiseren van onze ambities is ons uitgangspunt een goede dynamiek tussen politiek, beleid en uitvoering. Uitvoerbaar beleid kan alleen tot stand komen wanneer er sprake is van een open gesprek tussen politici, beleidsmakers van ministeries en publieke dienstverleners als UWV.

We werken gezamenlijk aan verbetering van de onderlinge samenwerking met beleidsmakers en bewindspersonen. We doen dat ook vanuit de koepel van het Netwerk van Publieke Dienstverleners (NPD). Eventuele knelpunten die we signaleren en kansen die we zien om de dienstverlening aan burgers te verbeteren, brengen we actief onder de aandacht. Daarbij maken we dankbaar gebruik van de signalen die we krijgen van onze cliëntenraden. In de uitvoeringstoets die we op alle nieuwe wet‑ en regelgeving uitbrengen, letten we scherp op de effectiviteit van de voorstellen. Verder bekijken we periodiek met het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid (SZW) hoe we de beschikbare ICT‑verandercapaciteit het best kunnen inzetten.

Twee keer per jaar informeert de minister van SZW de Tweede Kamer over de belangrijkste ontwikkelingen in de uitvoering van de sociale zekerheid bij UWV en de SVB. Met het document Stand van de uitvoering sociale zekerheid, waarvoor wij input aanleveren, wordt de Tweede Kamer meegenomen in de uitdagingen waar wij als publieke dienstverlener voor staan, hoe we onze dienstverlening (door)ontwikkelen en dat het belang van de mensen om wie het gaat daarbij vooropstaat. Het laat zien hoe we het mogelijk maken om mensen bestaanszekerheid te bieden en hoe we werken aan de toegankelijkheid van de sociale zekerheid door knelpunten weg te nemen via de vereenvoudiging van wet‑ en regelgeving, in te zetten op beter gebruik van gegevens en het tegengaan van niet‑gebruik van uitkeringen.

In aanloop naar de Tweede Kamerverkiezingen van november 2023 en de daaropvolgende formatie werk(t)en we samen met andere publieke dienstverleners en het ministerie van SZW aan versterking van onze gezamenlijke boodschap over onder andere de noodzaak van vereenvoudigde wet‑ en regelgeving en ruimte voor de menselijke maat in de dienstverlening. Ook de gevolgen van de schaarste op de arbeidsmarkt voor onze eigen organisaties brengen we onder de aandacht: hoe kunnen we met minder mensen hetzelfde werk verrichten en tegelijkertijd de kwaliteit van onze dienstverlening blijven verbeteren? We reiken ook een mogelijke oplossing voor dit vraagstuk aan: door het mogelijk te maken om meer gegevens met elkaar te kunnen delen en meer gebruik te maken van innovatieve ontwikkelingen. De organisaties in het NPD hebben in januari 2024 aan de informateur laten weten bereid te zijn om in gesprek te gaan over de vraag hoe we gezamenlijk – politiek, beleid en uitvoering – de komende jaren werken aan de grote maatschappelijke opgaven.

Driehoek uitvoering–beleid–politiek

We bezien op reguliere basis met het ministerie van SZW wat er in de sturingsrelatie goed gaat en beter kan. In 2022 is de sturingsvisie van 2016 vervangen door de samenwerkingsvisie Samen voor de burger, om beter invulling te geven aan de gedeelde verantwoordelijkheid om maatschappelijke opgaven op te lossen. De samenwerkingsvisie beschrijft vijf principes die de basis vormen van hoe we willen samenwerken. Twee bijlagen met de wettelijke kaders en de verschillende rollen van de sturingsdriehoek schetsen de context waarbinnen we met elkaar deze samenwerkingsprincipes naleven. In 2023 is de visie geïmplementeerd; deze dient nu als leidraad voor de onderlinge samenwerking, met respect voor ieders rol. Twee keer per jaar wordt de Gezamenlijke dag voor de starter georganiseerd, voor nieuwe UWV‑, SVB‑ en SZW‑medewerkers die in de dagelijkse praktijk veel met elkaar zullen samenwerken. Met het ministerie van SZW en de SVB hebben we een deel van het inwerkprogramma opgezet dat zich speciaal richt op de samenwerking(safspraken).

Dilemma’s en knelpunten

Begin juni 2023 hebben we opnieuw een knelpuntenbrief aan de minister van SZW gestuurd. Die is formeel aangeboden aan de Tweede Kamer tijdens de Avond van de Publieke Dienstverlening (zie hieronder). De brief was een bijlage bij de Stand van de uitvoering sociale zekerheid, die in juni is verschenen en een overzicht geeft van belangrijke ontwikkelingen bij UWV en de SVB. In de knelpuntenbrief geven we aan waar wetgeving UWV in de weg zit om dienstverlening met een menselijke maat te bieden. We staan stil bij het overkoepelende dilemma dat voor de meeste van eerder gemelde knelpunten inmiddels trajecten zijn gestart waaraan met veel inzet wordt gewerkt, maar dat deze trajecten niet op korte(re) termijn leiden tot concrete oplossingen of zichtbare veranderingen voor onze cliënten. We hebben daarom aandacht gevraagd voor een versnelde aanpak voor het oplossen van zes bestaande knelpunten en gepleit voor het realiseren van wendbare wetgeving om gegevensuitwisseling en gegevensverwerking sneller mogelijk te maken. Direct na de publicatie van de knelpuntenbrief hebben we samen met het ministerie van SZW het initiatief genomen om invulling te geven aan de gewenste versnelling. In de laatste maanden van 2023 zijn we aan de slag gegaan met vier van de zes knelpunten: de wettelijke onmogelijkheid om op eigen initiatief een WW‑uitkering te beëindigen (zie paragraaf Meer menselijke maat en maatwerk, onder het kopje Integrale klantreis Ik zoek werk), de inkomensterugval wanneer iemand werkloos wordt vanuit de WIA, het ontbreken van de mogelijkheid om bij verblijf in het buitenland calamiteitenverlof voor de WW op te nemen (zie ook paragraaf Meer menselijke maat en maatwerk, onder het kopje Coulance voor uitkeringsgerechtigden na aardbevingen), beëindiging van de arbeidsovereenkomst met een zieke werknemer via een vaststellingsovereenkomst, waardoor de werknemer daarna geen recht heeft op een Ziektewet‑ of WW‑uitkering (zie ook paragraaf Meer menselijke maat en maatwerk, onder het kopje Maatwerkplaats).

Voor verschillende knelpunten hebben we oplossingsrichtingen verkend die in 2024 verder uitgewerkt zullen worden (zie ook paragraaf Sociaal‑medische dienstverlening, onder het kopje Praktisch beoordelen). We zullen deze activiteiten actief monitoren. Op 28 september 2023 was de raad van bestuur te gast bij de Vaste Kamercommissie Sociale Zaken om in een rondetafelgesprek de knelpunten en de oplossingen daarvoor toe te lichten. Ook de SVB, de Landelijke Cliëntenraad en de Centrale Cliëntenraad van UWV en de SVB zaten aan tafel.

Eenvoudigere, uitvoerbare en doenlijke wet‑ en regelgeving

Om de complexiteit van wetgeving te verminderen, werken we momenteel met het ministerie van SZW aan onder andere vereenvoudiging van de WW. Het doel is om deze wet beter te laten aansluiten op de behoeftes van uitkeringsgerechtigden, werkgevers en de uitvoering. Om gesignaleerde knelpunten aan te pakken worden nu verbeteringen in de WW uitgewerkt in de vorm van beleidsvarianten. Het ministerie van SZW heeft de intentie om de Tweede Kamer in het derde kwartaal van 2024 te informeren over deze beleidsvarianten.

We werken ook toe naar vereenvoudiging van de verlofregelingen bij ouderschap. Een eerste stap is het gelijktrekken van de voorwaarden die gelden voor de verschillende Wazo‑regelingen, zoals de opnametermijn en het aanvraagmoment. Daarnaast willen we een aantal knelpunten oplossen die zich voordoen in de uitvoering van de regelingen, zoals wanneer een werknemer tijdens verlof naar een nieuwe werkgever overstapt. Daarbij doen zich nu problemen voor rond het beoordelen van de uitkeringshoogte en de bijbehorende registraties, en in de communicatie. In februari 2024 presenteert de minister aan de Tweede Kamer een aantal scenario’s voor een vereenvoudigd Wazo‑verlofstelsel.

Het stelsel van inkomensondersteuning is erg complex geworden. Door de veelheid aan regelingen, verschillende uitvoerders en ingewikkelde voorwaarden zijn mensen onzeker over hun rechten, plichten en hun inkomsten. Mensen durven door deze onzekerheid ook niet altijd de stap naar (meer) werk te zetten. In het programma Vereenvoudiging inkomensondersteuning voor mensen (VIM) werken we, samen met alle betrokken ministeries en publieke dienstverleners, vanuit het perspectief van de mensen die de regelingen gebruiken aan een plan met varianten en verschillende oplossingen voor eenvoudiger inkomensondersteuning. Daarnaast worden op korte en middellange termijn diverse domeinoverstijgende knelpunten aangepakt. Begin 2024 wordt de basis gelegd voor de vorming van stelselvarianten. Daarnaast heeft de minister van SZW toegezegd dat haar departement in de tweede helft van 2024 een brief aan de Tweede Kamer zal sturen waarin een verkenning voor vereenvoudiging van de Toeslagenwet is opgenomen.

Daarnaast hebben we de OCTAS, de commissie die zich buigt over vereenvoudiging van de arbeidsongeschiktheidsregelingen, actief van input voorzien (zie ook paragraaf Sociaal‑medische dienstverlening). De OCTAS heeft eind februari 2024 oplossingsrichtingen in de vorm van een aantal uitgewerkte scenario’s aan de minister van SZW overhandigd.

Het is belangrijk dat wetten en regelingen niet alleen technisch uitvoerbaar zijn, ze moeten ook voor iedereen begrijpelijk en doenlijk zijn. De Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid (WRR) heeft de overheid een aantal jaren geleden geadviseerd daar meer aandacht aan te besteden. In intensieve samenwerking met de WRR hebben we de doenvermogentoets ontwikkeld. In 2023 hebben we twaalf doenvermogentoetsen uitgevoerd. De inzichten die we bij de toetsen opdoen, gebruiken we bij de beoordeling van de betreffende wetsvoorstellen. Dit heeft geleid tot concrete aanpassingen in de voorgenomen wet‑ en regelgeving. De combinatie van vereenvoudiging van de regels met eenvoudig overgangsrecht draagt maximaal bij aan begrijpelijkheid en doenvermogen van burgers, het vergroten van de doelmatigheid en het sneller komen tot modernisering van het (ICT‑)systeemlandschap.

In 2023 zijn we gestart met het uitvoeren van de invoeringstoets, een nieuw instrument waarmee we ongeveer een jaar na de implementatiedatum van nieuwe wet‑ en regelgeving toetsen hoe deze in de praktijk uitpakt voor de uitvoering en voor betrokken burgers en bedrijven. Het instrument is rijksbreed in ontwikkeling op basis van een lerende aanpak, gecoördineerd door het ministerie van Justitie en Veiligheid (JenV). We hebben twee pilots met de invoeringstoets gedaan; voor het STAP‑budget en voor de vereenvoudiging van de Wajong. Het ministerie van SZW heeft deze beide invoeringstoetsen naar de Tweede Kamer gestuurd. De twee pilots hebben inzichtelijk gemaakt welke kansen er liggen voor het instrument en waaraan nog gewerkt moet worden. Duidelijk is dat de invoeringstoets van meerwaarde is doordat signalen uit de uitvoering snel na de invoering van wet‑ en regelgeving helder in beeld worden gebracht. De uitvoering van invoeringstoetsen in de pilotfase is tijdsintensief gebleken door het ontbreken van duidelijke kaders. Specifiek gaat het daarbij om een gedeeld beeld van wat de invoeringstoets definitief moet gaan worden (qua zwaarte, vorm, beoogde opbrengsten). Dit is een rijksbreed vraagstuk. Het ministerie van JenV werkt aan een handreiking voor organisaties die de invoeringstoets uitvoeren; we werken hieraan mee vanuit de ervaringen met de pilots. We gaan intussen door met het opstellen van invoeringstoetsen en met het werken aan een eigen vaste werkwijze in lijn met de rijksbrede ontwikkelingen.

Avond en Dag van de Publieke Dienstverlening

Op 21 juni organiseerden we, samen met de SVB, voor de tweede keer de Avond van de Publieke Dienstverlening. Op deze avond overhandigden UWV en SVB officieel aan de Tweede Kamer hun zogeheten knelpuntenbrieven.

Op 22 juni volgde de Dag van de Publieke Dienstverlening. Deze dag wordt georganiseerd door het overheidsbrede programma Werk aan Uitvoering, in samenwerking met de Tweede Kamer. Het overkoepelende thema dit jaar was: Samen werken aan vereenvoudiging. Kamerleden, medewerkers van publieke dienstverleners, beleidsambtenaren, burgers en ondernemers gingen met elkaar in gesprek over knelpunten en dilemma’s in de publieke dienstverlening en namen deel aan diverse activiteiten. UWV organiseerde met de gemeente Den Haag een workshop over een werkwijze waarbij UWV en de gemeente hun dienstverlening vroegtijdig gezamenlijk inzetten om te voorkomen dat mensen onnodig vanuit de WW doorstromen naar de bijstand (zie ook paragraaf Intensivering werkzoekenden‑ en werkgeversdienstverlening, onder het kopje Maatwerkscan).

Sturing en verantwoording meer in overeenstemming brengen met publieke waarden

UWV is er voor iedereen. We willen onze taak op zodanige wijze uitvoeren dat mensen zich door ons gezien, gehoord en geholpen voelen. Dat we steeds meer de menselijke maat toepassen in onze dienstverlening en tot maatwerk overgaan waar dat nodig is, hebben we ook tot uitdrukking gebracht in de sturingsafspraken die we in 2022 samen met het ministerie van SZW hebben ontwikkeld, parallel met de ontwikkeling van de interne sturing. Daarbij hebben we gebruikgemaakt van externe ondersteuning en expertise, onder andere van het Zijlstra Center (VU) dat zich bezighoudt met onderzoeken naar maatschappelijke waarde. Met de nieuwe set sturingsafspraken maken we in onze verantwoording over 2023 de beweging zichtbaar die we als organisatie maken. Omdat de maatschappelijke ontwikkelingen niet stilstaan, zullen we de set de komende jaren doorontwikkelen door lerend te evalueren. Naast kwantitatieve indicatoren bevat de set nieuwe, aanvullende kwalitatieve verantwoordingsafspraken (zie deel 2 van dit jaarverslag, hoofdstuk Prestatie‑indicatoren). In de afgelopen maanden hebben we gewerkt aan nieuwe, aanvullende kwantitatieve indicatoren voor sociaal‑medische beoordelingen. Deze zijn opgenomen in het UWV Jaarplan 2024.

Signalen cliëntenraden UWV

UWV kent een Centrale Cliëntenraad en elf Districtscliëntenraden. We zijn op allerlei niveaus structureel met elkaar in dialoog. In de gesprekken van de cliëntenraden met raad van bestuur, directeuren en plaatselijk management worden vaak nog niet verder onderzochte signalen besproken en meegenomen. Daarnaast brengen de raden gevraagd en ongevraagd advies uit. In 2023 is er onder andere gesproken over de volgende onderwerpen:

• Minimaregeling: De Centrale Cliëntenraad heeft voorgesteld dat we als brede publieke dienstverlener cliënten preventief wijzen op het bestaan van minimaregelingen bij allerlei instanties en de mogelijkheden die deze bieden om te voorkomen dat mensen in de schulden terechtkomen. We hebben de adviezen van de cliëntenraad grotendeels overgenomen in het UWV‑brede programma Grip op schulden (voor meer over dit programma: zie paragraaf Meer menselijke maat en maatwerk, onder het kopje Hulp bij geldzorgen). De Centrale Cliëntenraad wil nog meer werk maken van het voorkomen van schulden en heeft daarom in april 2023 een ongevraagd advies uitgebracht over schuldpreventie. We hebben hierna op uwv.nl een speciale pagina opgenomen waarmee we burgers met geldzorgen of schulden wijzen op verschillende voorzieningen en instanties waar ze terechtkunnen voor (financiële) ondersteuning.

• Integrale klantreizen: De Centrale Cliëntenraad is betrokken bij de uitwerking van de integrale klantreis Ik ben ziek/(deels) arbeidsongeschikt (voor meer over deze integrale klantreis: zie paragraaf Meer menselijke maat en maatwerk, onder het kopje Ik ben ziek/(deels) arbeidsongeschikt). Sinds januari 2023 nemen we signalen van cliëntenraden mee in ons klantsignaalmanagementsysteem.

• Aandachtpuntenlijst bij W­IA‑aanvraag: De cliëntenraad heeft in 2022 een aandachtspuntenlijst ontwikkeld waarmee mensen die een WIA‑uitkering (willen) aanvragen zich beter kunnen voorbereiden op hun sociaal‑medische beoordeling om goed voorbereid het gesprek met de verzekeringsarts in te gaan. We hebben de aandachtspuntenlijst in een pilot in Limburg beproefd. Cliënten waren positief over de lijst en gaven aan dat die hun rust geeft. We hebben de pilot in 2023 met een extra vragenlijst uitgebreid naar nog twee locaties. Na evaluatie van de pilots hebben we besloten om de aandachtspuntenlijst landelijk in gebruik te nemen.

• Risicoscan Verblijf buiten Nederland: Direct nadat in juli in de publiciteit was gekomen dat UWV met de risicoscan Verblijf buiten Nederland op een wettelijk niet̩ toegestane manier IP‑gegevens van cliënten had verzameld, hebben we dit besproken met de Centrale Cliëntenraad. In augustus en september hebben we nadere vragen van de Centrale Cliëntenraad beantwoord en inzage gegeven in het conceptadvies van de door ons ingeschakelde advocaat.