Handhavingsinzet

In deze paragraaf gaan we in op signalen over mogelijk misbruik en oneigenlijk gebruik van uitkeringsgelden en op overtredingen van de inlichtingen‑ en inspanningsplicht. We rapporteren sinds dit jaar ook over de kennis van plichten.

In 2023 kregen we minder signalen binnen over mogelijk misbruik en oneigenlijk gebruik dan het jaar ervoor. Dat komt vooral doordat het aantal hersteldmeldingen voor de Ziektewet afnam. In 2022 hadden we door tijdelijk beleid vanwege de coronacrisis te maken met meer signalen in verband met een te late hersteldmelding voor de Ziektewet. Verder is met ingang van 1 januari 2023 een aantal grote uitzendbureaus eigenrisicodrager geworden.

Tabel Signalen over mogelijk misbruik en oneigenlijk gebruik

We genereren vanuit de systemen ook zelf signalen die worden onderzocht. Ook dit aantal signalen is lager dan vorig jaar. Dit komt doordat een aantal activiteiten tijdelijk is stilgelegd, onder andere vanwege het stopzetten van de risicoscan Verblijf buiten Nederland (zie deel 1 van dit jaarverslag, paragraaf Risicogerichte handhavingsaanpak, onder het kopje Risicoscan Verblijf buiten Nederland stopgezet).

Overtredingen inlichtingenplicht

We wijzen uitkeringsgerechtigden erop dat ze verplicht zijn om relevante wijzigingen zoals vrijwilligerswerk, vakantie of verhuizing tijdig en volledig aan ons door te geven. Met behulp van bestandsvergelijkingen, telefonische controles en persoonlijke gesprekken controleren we of ze zich hieraan houden. Zo niet, dan moeten ze het te veel ontvangen bedrag terugbetalen. Daarbij kan een boete of waarschuwing worden opgelegd. Ook kunnen we in bepaalde gevallen aangifte doen bij het Openbaar Ministerie, dat vervolgens kan overgaan tot een strafrechtelijke vervolging. Verreweg de meesten van de bijna 1,2 miljoen mensen die van ons een uitkering ontvangen willen zich aan de regels houden: we constateerden in 2023 6.600 overtredingen van de inlichtingenplicht voor een bedrag van € 13,1 miljoen (in 2022 10.300 overtredingen voor een bedrag van € 15,3 miljoen). We vinden het belangrijk dat de sanctie die we opleggen in verhouding staat tot de begane overtreding. Een boete leggen we alleen op bij zware overtredingen; bij lichtere overtredingen volstaan we met een waarschuwing. In 2023 legden we boetes op voor een bedrag van € 1,2 miljoen (in 2022: € 2,0 miljoen).

Tabel Overtredingen inlichtingenplicht

• *Dit is een afgerond aantal, het exacte aantal is 42 (2022: 46).

Overtredingen inspanningsplicht

Uitkeringsgerechtigden met arbeidsvermogen zijn verplicht zich voldoende in te spannen om werk te vinden. WW‑gerechtigden moeten verantwoording afleggen over hun sollicitatieactiviteiten. Wie zich aantoonbaar onvoldoende inspant, kan worden gekort op zijn uitkering.

Tabel Overtredingen inspanningsplicht

Kennis van plichten

We hebben met het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid (SZW) afgesproken dat we vanaf 2023 jaarlijks rapporteren over de mate waarin uitkeringsgerechtigden bekend zijn met hun plichten.

Tabel Bekendheid met plichten

Toelichting

• W­ajong: 89% kent de plichten die horen bij de uitkering, ongeveer evenveel als in 2022 (89%) en 2021 (88%). De minst bekende verplichtingen zijn het moeten meewerken aan onderzoek van UWV of men plichten nakomt (72%), werken aan de eigen gezondheid (80%), het doorgeven van het starten of afronden van een opleiding (81%) en het bewaren van uitkeringspapieren gedurende twee jaar (82%).

• W­AO: 94% is bekend met de plichten die bij de uitkering horen, gelijk aan voorgaande jaren. De plichten die het minst bekend zijn, zijn het doorgeven van (vrijwilligers)werk (88%) en meewerken aan onderzoek over het nakomen van plichten (83%).

• W­IA: 90% is bekend met de plichten die bij de uitkering horen. Dit is bijna evenveel als in voorgaande jaren (91% in zowel 2021 als 2022). De minst bekende verplichtingen zijn vakantie of verblijf doorgeven aan UWV (69%), meewerken aan onderzoek over het nakomen van verplichtingen (78%) en uitkeringspapieren bewaren gedurende twee jaar (79%). Dit zijn vooral de verplichtingen die mogelijk niet direct gelieerd zijn aan de uitkering (bijvoorbeeld vakantie) of als vanzelfsprekend kunnen worden gezien (papieren bewaren en meewerken aan onderzoek).

• W­W: 93% is bekend met de plichten die bij de uitkering horen. Dit is evenveel als voorgaande jaren. De plichten die het minst bekend zijn, zijn het accepteren en behouden van passend werk (86%), meewerken aan onderzoek over het nakomen van plichten (78%) en voorkomen dat men (een hoger percentage) werkloos wordt (75%). Dit zijn plichten waarbij uit eerdere jaren al bleek dat deze als ‘vanzelfsprekend’ voor de uitkeringsontvanger kunnen worden gezien.

• Z­iektewet: 94% is bekend met de plichten die bij de uitkering horen. Dit is ongeveer evenveel als in 2022 (95%) en 2021 (93%). De plichten die relatief het minst bekend zijn, zijn het doorgeven van vakantie buiten Nederland (87%), meewerken aan onderzoek over het nakomen van de plichten (81%) en zoeken naar en behouden van passend werk (78%).